Alerjik Şok (Anaflaksi)
Alerjik şok aniden ortaya çıkan, hayatı tehdit eden, acil müdahale edilmesi gereken bir alerjik reaksiyon çeşididir. Gerçek alerjik şokun görülme sıklığı net olarak bilinmese de, Amerika Birleşik Devletleri’nde yılda 1500-2000 kişinin alerjik şoktan öldüğü bildirilmiştir.
Alerjik şok, vücudun neredeyse her türlü yabancı maddeye karşı tepkisinden kaynaklanabilir Yaygın tetikleyiciler arasında gıdalar, ilaçlar ve arı sokmaları sayılabilir. Çocuklarda en sık sebep gıdalardır. İlaçlar ve böcek sokmaları (özellikle arı) ise erişkinlerde ilk sıralardadır. Toplumlara ve yaşa göre değişmekle birlikte, yerfıstığı, süt, yumurta, balık, kuruyemişler, kabuklu deniz ürünleri, soya ve susam gıdalardan en sık suçlanan ajanlardandır. Daha önceden bilinen alerjisi olan kişilerde çok az miktarda gıda alımı, hatta buharının ve tozunun solunması bile alerjik şoka neden olabilmektedir. Gıda alımı sonrası egzersiz de alerjik şok gelişimine neden olabilmektedir. İlaçlardan ise en sık antibiyotikler ve çeşitli ağrı kesiciler sorumlu tutulmaktadır. Ayrıca kan ürünleri, çeşitli tıbbi malzemelerin içeriğindeki lateks ve nadiren de olsa rutin çocukluk aşıları da alerjik şoka yol açabilir. Vakaların %20 ‘sinde ise hiçbir sebep bulunamayabilir.
Bu tür maddelere maruz kalınca bağışıklık sistemimizden bazı kimyasal maddeler (mesela histaminler) salınır Bu kimyasal maddeler de vücudumuzda burun akması, deri kızarıklığı, kaşıntı gibi çeşitli alerji belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olurlar. Alerjik şokta bu belirtiler daha ağır ve ciddi bir biçimde ortaya çıkar. Kimyasal maddeler daha bol miktarda salınırlar; bunun sonucunda saniyeler içinde ani kan basıncı düşüklüğü, solunum yollarında darlaşma ve buna bağlı solunum güçlüğü, şok, şuur kaybı ve sonunda ölüm görülebilir.
Alerjik şok; ilk 60 dakika içinde oluşabileceği gibi, bazen kişilere ve etkene göre bu ortaya çıkış süresi “saniyelerle saatler arasında” farklılık gösterebilir. Alerjik şok önceden tahmin edilemez. Çoğu kişinin öncesinde bilinen bir allerjisi olabileceği gibi bazen hastaların ilk allerjik reaksiyonu şok şeklinde olabilir.
Alerjik Şok (Anaflaksi) Belirtileri Nedir?
Alerjik şokun belirtileri oldukça değişkendir. Bulgular hafif deri döküntüsünden ölümcül reaksiyona kadar geniş bir yelpazede değişkenlik gösterebilir. Semptomlar çocuk ve erişkinlerde benzerdir.
Cilt bulguları, en sık görülen bulgulardır. Alerjik reaksiyon gelişen olguların %90’ından fazlasında cilt bulguları mevcuttur. Cilt bulguları genellikle geçicidir ve 24-48 saat içinde kaybolur. Kurdeşen, tüm vücutta oluşabilecek şişlik, kaşıntı, kızarıklık cilt bulgularındandır. Solunum sistemi bulguları cilt bulgularından sonra ikinci sıklıkta görülür. Bunlar seste kalınlaşma, boğazda tıkanma, nefes alamama ve öksürük şeklinde olabilir. Alerjik şok, mide-barsak sistemini de etkileyerek, yutma güçlüğü, bulantı, kusma, ishal ve karın ağrısına neden olabilir. Baş dönmesi, bayılma, nöbet geçirme ve bilinç kaybı ise sinir sisteminin etkilenmesi sonucu daha az oranda görülebilen alerjik şok belirtileridir. Alerjik şokun kalp ve damar sistemini etkilemesiyle, zayıf nabız, çarpıntı, kalp atımında düzensizlikler ve düşük tansiyon gözlenebilir.
Alerjik Şok (Anaflaksi) Teşhisi Nasıl Konulur?
Alerjik şok, tetikleyici ajanlara maruz kalma sonrasında ortaya çıkan belirtilere bakılarak doktor tarafından teşhis edilebilen acil bir durumdur. Astım atağı, baygınlık, panik atak veya besin zehirlenmesi gibi durumlar alerjik şoku taklit edebilir. Acil müdahalenin ardından, hastanın bir alerji uzmanı tarafından ayrıntılı değerlendirilmesi ve belli bir süre sonra da uygun testlerinin yapılması gerekir.
Alerjik Şok (Anaflaksi) Tedavisi Nasıl Yapılır?
Alerjik şok, hızla müdahale gerektiren ve hızla kötüleşebilen acil bir durumdur. Alerjik şokta çeşitli kimyasal maddeler hızla kana karışmaktadır. Adrenalin ise bu maddelerin tam tersi etkiye sahip bir ilaçtır. Adrenalin iğnesi yapılırsa, hastada hızlı bir düzelme olacaktır. Adrenalin iğnesi yapabilmek için adrenalin ampulü, enjektör, pamuk alkol vs gerekmemektedir. Bu gibi durumlar için üretilmiş, otomatik basınçlı enjektörlü adrenalin pompaları vardır. Bu otoenjektörlerin temin edilmesi ve risk altındaki çocukların ebeveynlerinin, diğer yakınlarının ve öğretmenlerinin bu enjektörleri kullanma konusunda eğitilmeleri yaşamsal önem taşır. Diğer alerji ilaçlarının (ister şurup ister iğne şeklinde) alerjik şok tedavisinde adrenalinle karşılaştıramayacak kadar zayıf etkisi olduğu bilinmelidir.
Hastanede de öncelikli tedavi yöntemi adrenalindir ve yardımcı başka ilaçlar da kullanılır. Hava yolunun açılması, oksijen desteği, damardan yoğun miktarda sıvı verilmesi, diğer alerji ilaçları da gerekebilmektedir. Alerjik şok geçiren çocukların belirtiler yatıştıktan sonra hastane ortamında en az 24 saat daha tutulması gerekir. Özellikle besinlere bağlı reaksiyonların uzun sürebileceği ve tekrarlayabileceği unutulmamalıdır. Zamanında ve etkili tedavi uygulandığında alerjik şok tedavisinde başarı oranı çok yüksektir. Ölümler, daha çok solunum yolu tıkanıklıklarına ve kalp damar sistemindeki şoka bağlıdır. Adrenalinin özellikle bu belirtilere çok etkili olduğu göz önüne alındığında gecikmeden uygulanacak adrenalin tedavisinin hayat kurtarıcı olduğu unutulmamalıdır.
Cilt testlerinin önemi
Alerji testi, kişinin alerjik şoka neyin sebep olduğuna karar vermeye yardımcı olabilir. Cilt alerji testleri (yama testleri gibi) çeşitli gıdalar ve arılar için mevcuttur. Belirli antikorlar için yapılan kan testleri; süt, yumurta, fıstık, ağaç yemişi ve balık alerjisini belirlemede yardımcı olabilir. Ayrıca penisilin başta olmak üzere ilaçlar için de cilt testleri alerji kliniklerinde yapılmaktadır.